آزمایش خاک در کشاورزی

آزمایش خاک قبل از کاشت از آن جنبه مهم است که می توان مشکلات احتمالی مانند کمبود عناصر غیر فعال در ناحیه ریشه را تشخیص داد و قبل از سرمایه گذاری برای کاشت آن را برطرف نمود. به طور کلی هدف از آزمایش خاک بهتر شدن رشد گیاه، اطلاع از کمبودها و برنامه ریزی درست و دقیق برای تغذیه و استفاده از کود در طول دوره ی رشدی گیاه می باشد. برای کاشت گیاهان باید اطلاع داشته باشید که خاک منطقه انتخاب شده اسیدی یا قلیایی است و آیا مناسب کشت گیاه شما می باشد یا خیر.

چه زمانی باید آزمایش خاک را انجام داد؟

بهترین زمان برای انجام آزمایش خاک اول بهار و اواخر پاییز است. در این زمان ها فعالیت های کشاورزی در زمین یا باغ کمتر است و همچنین نتایج آزمایش خاک می تواند کمبودها را مشخص کند تا در کوددهی پاییزه یا بهاره نسبت به جبران آنها اقدام کرد.

نحوه نمونه برداری از مزارع جهت انجام آزمایش خاک:

از هر قطعه زمین ۵ هکتاری حدود ۵ نقطه را به صورت پراکنده یا زیگزاگی (w شکل) انتخاب کرده و چاله هایی به عمق ۰ تا ۳۰ سانتی متر در محصولات زراعی مانند گندم و جو و ۰ تا ۴۰ سانتی متر در محصولات غده ای مانند چغندر قند و سیب زمینی حفر کرده، خاک چاله را بیرون ریخته و دیواره ی آن را از سطح خاک تا کف چاله بتراشید. سپس خاک تمامی این چاله ها را مخلوط کرده و از ترکیب حاصله نمونه ای حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم جهت آنالیز به آزمایشگاه ارسال کنید.

نحوه نمونه برداری از باغات جهت آزمایش خاک:

برای نمونه برداری از باغات ابتدا چند درخت را در باغ به صورت پراکنده انتخاب کنید، سپس در قسمت سایه انداز درخت چاله هایی به عمق ۰ تا ۶۰ سانتی متر یا به صورت پروفایلی ( ۰ تا ۶۰ و ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی متر) حفر کرده، دیوار چاله ها را تراشیده و با هم مخلوط کرده و از ترکیب حاصله عمق های مختلف هر کدام ۱ تا ۲ کیلوگرم جهت آزمایش به آزمایشگاه ارسال کنید.

نکات مهم در نمونه برداری جهت آزمایش خاک:

نمونه برداری خاک باید از اطراف ریشه باشد و در هر کشتی متفاوت است. مثلا گندم که ریشه سطحی دارد نمونه برداری از عمق کمتری است و یا مثلا پسته که ریشه عمیق تری دارد نمونه برداری خاک باید از عمق بیشتری صورت گیرد.
در باغ ها، نمونه ها باید طوری از زمین اطراف درخت گرفته شود که نماینده خاک پای درخت باشد. خاک بین ردیف درختان و وضعیت متفاوتی از خاک زیر درخت دارد.
دقت داشته باشید که خاک نمونه برداری شده در باغات از منطقه ای باشد که چالکود استفاده نشده باشد.
خاک نمونه برداری شده جهت ارسال برای آزمایش خاک نباید حاوی برگ و ساقه گیاهان باشد.
قبل از شروع به نمونه برداری از تمیز بودن وسایل نمونه برداری (مته یا بیل، بیل، بیلچه و سطل) مطمئن شوید.
بعد از کوددهی در زمین نمونه برداری نکنید. بهترین زمان نمونه برداری بعد از برداشت محصول است.

تفسیر نتایج آزمایش خاک:

تفسیر آزمایش برای گیاهان مختلف متفاوت است و نشان دهنده این است که آیا عنصر یا شاخص مورد نظر، می تواند شرایط مطلوب را برای گیاه شما ایجاد کند یا گیاه از نظر این عناصر دچار کمبود می باشد. با آزمایش خاک بافت و ساختمان، حضور یا عدم حضور کربنات ها، اسیدیته خاک (اسیدی یا قلیایی)، هدایت الکتریکی (EC)، میزان ماده آلی خاک و عناصر موجود در آن و میزان آنها مشخص می شود.

میزان اسیدیته در آزمایش خاک:

قابلیت جذب عناصر غذایی وابستگی زیادی به PH خاک دارد. عناصر غذایی در PH های مختلف، حلالیت های متفاوتی دارند. بازدهی تغییرات PH بین ۰ تا ۱۴ متغیر است. اگر PH برابر ۷ باشد نشانه ی ختثی بودن است. هرچه از ۷ به سمت صفر کاهش یابد خاصیت اسیدی خاک افزایش پیدا می کند و هرچه از سمت ۷ به سمت ۱۴ افزایش یابد خاصیت قلیایی خاک نیز افزایش می یابد.

تجزیه مواد آلی و بارندگی موجب کاهش PH خاک می شود. به طور مثال در مناطق خیلی مرطوب و بارانی به علت شسته شدن کاتیون های بازی، خاک حالت اسیدی پیدا می کند و در نواحی گرم و خشک خاک حالت قلیایی دارد. اکثر گیاهان برای اینکه بهتر رشد کنند باید در خاکی با PH تقریبا خنثی کشت شوند.

اسیدیته خاک های ایران در اکثر موارد به دلیل وجود کربتان کلسیم، سولفات کلسیم و … بیشتر از ۷ می باشد. گاهی کشاورزان و باغداران از تاثیر کودهای مصرفی برای گیاهانشان رضایت ندارند و از این موضوع غافل هستند که برای دسترسی بهتر گیاه به مواد غذایی باید PH خاک را تنظیم کرد.

عوامل موثر بر PH خاک:

باران: بارندگی به صورت طبیعی می تواند میزان اسیدی بودن خاک را افزایش بدهد.
کوددهی نامناسب: اضافه کردن کود اشتباه یا در زمان نامناسب با مقدار زیاد باعث تغییر در PH خاک می شود.
نوع گیاه: برخی گیاهان مانند لوبیا نه تنها باعث تحت تاثیر نیتروژن خاک قرار می گیرد و باعث اسیدی شدن خاک می شود.
آبیاری ضعیف: ایجاد رواناب و آبیاری نامناسب با تخریب ساختمان خاک و شستشوی مواد غذایی باعث تغییر در PH می شود.

تعیین بافت و ساختمان در آزمایش خاک:

بافت خاک، نرمی یا سفتی، سبک یا سنگینی و حاصلخیزی یا ضعیف بودن آن را نشان می دهد. برای کشت گیاهان در خاک باید بدانید که خاک انتخاب شده دارای چه بافتی است و مناسب رشد گیاه می باشد یا خیر. ظرفیت نگهداری آب در خاک، زهکشی و تخلل در بافت های مختلف خاک متفاوت می باشد. برخی از خاک ها قدرت نگهداری آب کمتری دارند و مناسب رشد گیاهان نمی باشد. با آزمایش خاک، درصد اجزای تشکیل دهنده بافت خاک مشخص می شود. به طوری کلی بافت خاک به به دسته خاک شنی (Sand)، خاک ماسه ای (Silt) و خاک رسی (Clay) تقسیم می شود. با آگاه شدن از نوع بافت خاک خاک می توان نسبت به اصلاح بافت خاک اقدام کرد تا گیاهان رشد و عملکرد بهتری داشته باشند.