نیاز آبی گیاهان، محصولات زراعی و باغی

یکی از گام های مؤثر در استفاده از منابع آب، برآورد صحیح مقدار آب مورد نیاز گیاهان می باشد. عدم برآورد صحیح این مقدار منجر به هدر رفت آب و عدم دستیابی به پتانسیل عملکرد مطلوب، کاهش پتانسیل تولید، تخریب منابع خاک با آبیاری زیاد، عدم آبشویی کافی و شور شدن خاک ها در اثر آبیاری کمتر از حد لزوم خواهد شد که این امر نهایتاً توسعه پایدار کشاورزی را به مخاطره خواهد انداخت.

نیاز آبی گیاهان، محصولات زراعی و باغی

ریشه گیاه برای ادامه حیات و رشد از خاک آب می مکد. قسمت اصلی این آب در گیاه باقی نمی ماند بلکه از طریق برگ و ساقه گیاه به صورت بخار به جو می رود. به این فرآیند تعرق گفته می شود. تعرق عمدتا در طول روز اتفاق می افتد.

تعریف نیاز آبی گیاهان:

مقدار آب مورد نیاز گیاه برای رشد همراه با در نظر گرفتن میزان تلفات تبخیر و تعرق گیاه، نیاز آبی گیاه نامیده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت مقدار نیاز آبی گیاه بستگی به میزان تبخیر و تعرق گیاه دارد. با توجه به شرایط مختلف آب و هوایی و شرایط رشدی متفاوت گیاهان میزان آب مصرفی نیز متفاوت می شود.

تاثیر عوامل محیطی بر نیاز آبی محصول:

آب و هوا:

در آب و هوای آفتابی و گرم محصولات آب بیشتری نسبت به آب و هوای سرد و خنک نیاز دارند. به طور کلی یک محصولی که در آب و هوای آفتابی و گرم رشد می کند، روزانه به آب بیشتری نسبت به محصول مشابهی که در آب و هوای ابری و خنک تر تولید می شود نیاز دارد. با وجود این جدا از آفتاب و درجه حرارت، عوامل آب و هوایی دیگری نیز وجود دارد که بر میزان آب مصرفی محصول تأثیر می گذارد.

این عوامل رطوبت و سرعت باد هستند. وقتی هوا خشک است، میزان آب مصرفی محصول بیشتر از زمان رشد در هوای مرطوب است. در آب و هوای بادی هم محصولات بیشتر از آب و هوای آرام از آب استفاده می کنند.

بنابراین بیشترین میزان آب مصرفی در محصولاتی که در مناطق گرم و خشک، بادی و آفتابی رشد می کنند دیده می شود. به طور کلی محصولاتی که در مناطق مختلف آب و هوایی رشد می کند، میزان مصرف آب متفاوتی خواهند داشت. به عنوان مثال، یک نوع ذرت خاص که در آب و هوای خنک کشت می شود، نسبت به همان رقم ذرت که در آب و هوای گرم تری کشت می شود، روزانه به آب کمتری احتیاج دارد.

آب‌های زیر زمینی:

هرچه دسترسی به آب های زیر زمینی بیشتر باشد و به سطح زمین نزدیک تر باشد، خاک آب بیشتری در دسترس خود دارد و نیاز آبی گیاه کاهش می یابد و در نتیجه میزان آب مصرفی کاهش یافته است.

شیب زمین:

شیب زمین هم می تواند یکی از عواملی باشد که در میزان مصرف آب موثر باشد. در صورتی که محصولات در زمین شیب دار کشت شوند به دلیل شیب زیاد زمین میزان آب مصرفی محصول به دلیل کم شدن زمانی که خاک می تواند صرف جذب آب کند افزایش می یابد. یعنی نسبت به زمین های بدون شیب خاک فرصت کمتری دارد تا آب را جذب و در خود ذخیره کند.

تلفات انتقال آب:

هنگام آبیاری درختان، محصولات و گیاهان مختلف همواره به دلیل نادرستی مسیر طراحی شده برای رساندن آب پای گیاه مقداری آب هدر می رود. طراحی روش آبیاری و مسیر انتقال آب به پای محصولات باید با در نظر گرفتن مقدار آب هدر رفته باشد تا به گیاه مطابق به نیازش آب برسد. مسلما هرچه تلفات در مسیر انتقال آب بیشتر باشد تا زمانی که نیاز به آب گیاه برطرف شود میزان آب مصرفی افزایش می یابد.

تاثیر عوامل گیاهی بر نیاز آبی محصول:

نوع محصول:

به طور کلی بعضی از محصولات مانند برنج یا نیشکر نسبت به محصولاتی مانند لوبیا و گندم به آب بیشتری نیاز دارند. نوع محصول به نیاز روزانه ی آن به تاثیر زیادی می گذارد. اینکه محصول دارای چه رقم، گونه و خواص ژنتیکی باشد و در چه دوره ای از زمان رشد کند نیاز آن را به آب نسبت به محصول دیگر متفاوت می کند.

دوره زراعی یا مرحله ی رشدی:

میزان آب مصرفی محصول از زمان کاشت تا برداشت محصول متفاوت بوده و در فاصله کاشت و برداشت محصول حجم و میزان آب مختلفی را نیاز دارد. میزان مصرف آب گیاه با تبخیر و تعرق توسط گیاه و تبخیر از خاک و سطح گیاه سنجیده می شود. هنگامی که گیاهان بسیار کوچک و در مراحل اولیه رشد هستند تبخیر از تعرق بیشتر خواهد بود و وقتی گیاهان بزرگ تر و بیشتر رشد می کنند، تعرق از تبخیر بیشتر است. به طور مثال یک ذرت کاملاً رشد یافته به آب بیشتری نسبت به ذرت تازه کاشته شده نیاز دارد.

محصولاتی که تازه برداشت می شوند مانند کاهو، کلم و … در این محصولات آب مورد نیاز گیاه در مرحله اواخر فصل مانند مرحله اواسط فصل می باشد. محصولات چون به صورت تازه برداشت می شوند تا آخرین لحظه به آب نیاز دارند. اما محصولاتی که خشک برداشت می شوند مانند پنبه، ذرت(برای تولید غلات)، آفتابگردان و … در مرحله اواخر فصل، این محصولات اجازه خشک شدن دارند. بنابراین میزان مصرف آب آنها در اواخر فصل کم است و معمولا آبیاری نمی شوند.

سطح برگ و روزنه ها:

سطح برگ گیاه و نحوه بسته شدن روزنه‌ها نیز بر تبخیر و تعرق موثر است. تحت شرایط آب و هوایی و محیطی یکسان، گیاهی با سطح برگ کمتر و سیستم ریشه کوچک تر، میزان آب مصرفی کمتری نسبت به گیاهی با سطح برگ بیشتر و سیستم ریشه متراکم برخوردار خواهد بود.

تراکم کاشت و نیاز آبی:

تراکم کاشت در گیاهان مختلف متفاوت می باشد و نیز می‌تواند تبخیر و تعرق را تحت تاثیر قرار دهد. تراکم کاشت کم به دلیل تهویه بیشتر بین گیاهان تا حدودی باعث کاهش تبخیر و تعرق خواهد شد و در نتیجه نیاز آبی گیاهان کشت شده با تراکم کم در مقایسه با کشت گیاهان پرتراکم، کاهش می یابد.